geschiedenis
Rond het jaar 500 was het (West)Romeinse rijk
ingenomen door de Germanen. Het Oostromeinse rijk, met als hoofdstad
Constantinopel bleef echter bestaan, tot het rond 1450 ingenomen werd door de
Turken. Veel geleerden vluchtten naar Italië en namen hun kennis van de
klassieke cultuur mee. Zo werd in Italië de klassieke cultuur herboren. Een
ander woord voor wedergeboorte is Renaissance.
Geleerden gingen weer Griekse en Latijnse teksten
bestuderen en kwamen zo in aanraking met de ideeën uit de klassieke beschaving.
Het centraal stellen van de mens met zijn onbeperkte mogelijkheden, dat zo
kenmerkend was voor de klassieke beschaving, werd de kern van het humanisme,
dat onverbrekelijk met de Renaissance is verbonden. De mens kreeg vertrouwen in
zijn eigen mogelijkheden, ging zich verzetten tegen autoriteit. Gehoorzaamheid,
dogmatisch en verstard denken moesten plaats maken voor vrijheid en eigen
verantwoordelijkheid. De uitvinding van de boekdrukkunst maakt het mogelijk al
deze nieuwe ideeën snel te verspreiden. Zo ontstaat in de betere kringen het
beeld van de ideale mens, de uomo universale. Dat is iemand, die belangstelling
heeft voor studie, kunst, opvoeding, sport, flink wat geld verdient, een goed
christen is en veel doet voor zijn stad.
De Renaissancemensen waren gelovige christenen en
deden veel aan liefdadigheid, maar meer dan in de middeleeuwen durfden ze
kritiek te uiten op de kerk. Uiteindelijk leidde deze kritische houding tot de
hervorming of reformatie die begon in Duitsland. In Frankrijk mondt de strijd
tussen de katholieken en de hervormers (Calvijn) uit in een burgeroorlog.
In de Renaissance gingen de mensen anders denken over
geld verdienen. Het was niet langer minderwaardig om rijk te worden door middel
van handel. Deze kapitalistische mentaliteit leidde ertoe dat er een grote
internationale handel ontstond.
Officieel
stond het noordelijke deel van Italië onder het gezag van de Duitse keizer.
Maar de machtige Italiaanse steden trokken zich niets van hem aan. In de steden
waren de rijke families de baas. De steden voerden onderling vaak oorlog om hun
macht en rijkdom uit te breiden. In 1494 riep Milaan de hulp in van de Franse
koning in de strijd tegen de andere Italiaanse steden. Zo kreeg eerst Frankrijk
en daarna vooral Spanje steeds meer macht over Italië en kwamen zij in contact
met de ideeën van de Renaissance.
Franse Literatuur
In de Middeleeuwen sprak en schreef iedereen in
Frankrijk in zijn eigen dialect. Nu Frankrijk een sterke koning heeft, François
I, en de graven en hertogen steeds minder machtig worden, wordt iedereen
verplicht in het dialect van de koning, het Frans, te schrijven. De uitvinding
van de boekdrukkunst maakt de eenwording van de taal mogelijk.
Op zijn veldtochten door Italië maakte François I
kennis met de ideeën van de Renaissance. Geïnspireerd door de klassieke
schrijvers stelden de humanisten de mens met zijn onbeperkte mogelijkheden
centraal. De voornaamste literaire genres van het antieke Rome komen weer tot
bloei: het heldendicht (epos), het herdersdicht, de tragedie, de komedie en het
lofdicht (ode). De literatuur is gebonden aan strakke regels, die ontleend zijn
aan de retorica.
Hielden de humanisten zich aanvankelijk alleen met de
klassieke talen bezig, halverwege de eeuw krijgen ze belangstelling voor het
Frans. De dichters Ronsard en Du Bellay vormen met nog 5 andere dichters la
Pléiade. Joachim du Bellay schrijft een manifest, La Défense et
l'Illustration de la langue Française (= de verdediging van het Frans tegen
het Latijn en de verrijking van de taal met nieuwe woorden en nieuwe
dichtvormen), waarin hij hun ambitieuze programma formuleert. In
navolging van Petrarca (1304 – 1374) adopteren zij een nieuwe dichtvorm: het sonnet.
Het woord sonnet komt van het Italiaans "sonare" (=klinken), vandaar
dat deze dichtvorm wel clinckdicht of tuyter werd genoemd.
Het sonnet bestaat uit twee kwatrijnen (samen het
octaaf) en twee terzetten (samen het sextet). Het oorspronkelijke rijmschema
was: abba abba cdc dcd, maar al gauw ontstonden allerlei variaties. Octaaf en
sextet staan in een zekere verhouding tot elkaar: zij kunnen een tegenstelling
vormen, het octaaf kan in beeldspraak geven wat het sextet direct uitdrukt, het
sextet kan de conclusie vormen op het in het octaaf gezegde, enz. Deze
tegenstelling, overgang e.d. noemt men de volta of chute (wending, val).
Een aantal specifieke kenmerken keert steeds weer
terug:
· de geliefde heeft haren als goud,
lippen als rozen, tanden als parels, vlammende ogen en een adem als het zoetste
parfum
· natuurbeschrijvingen
· verwijzingen naar de klassieke
wereld
· carpe diem
Naast de dichters van de Pleiade neemt François
Rabelais een belangrijke plaats in in de literatuur van de Renaissance. Zijn
satirische verhalen over de reuzen Pantagruel en Gargantua vinden
hun oorsprong in de bekende ridder- en avonturenverhalen uit de middeleeuwen.
Nieuw in de Renaissance is het essay: een opstel in
proza waarin de schrijver zijn mening, ideeen of reactie geeft. Meestal gaat
het over een politiek, filosofisch of godsdienstig onderwerp. Het genre dankt
zijn naam aan de Franse schrijver Michel de Montaigne, die zijn opstellen Essais
noemde.
